در روابط زوجی، گفتوگو یکی از اصلیترین پلهای ارتباطی است؛ پلی که اگر درست ساخته شود، میتواند صمیمیت و درک متقابل را عمیقتر کند و اگر با بیتوجهی یا قضاوت همراه باشد، به مرور زمان شکاف میان زوجین را گسترش میدهد. یکی از مهارتهایی که در رواندرمانی زوجی، بهویژه در رویکرد درمان هیجانمدار (EFT)، بسیار اهمیت دارد، مهارت «کلام باز و امن» است.
این مهارت به زوجین کمک میکند تا احساسات، نیازها و ترسهای خود را بدون نگرانی از قضاوت یا واکنش تندِ طرف مقابل بیان کنند.
کلام باز و امن یعنی توانایی بیان هیجانات و افکار در فضایی که فرد احساس امنیت، پذیرش و شنیده شدن دارد. در این نوع گفتوگو، هدف برنده شدن در بحث نیست، بلکه درک کردن و درک شدن است.
زمانی که یکی از زوجین میتواند بدون ترس از سرزنش یا طرد شدن، احساس خود را بیان کند، رابطه از سطح گفتوگوهای سطحی به عمق عاطفی میرسد.
در زمان تعارض، سیستم عصبی بدن وارد حالت دفاعی میشود: یا حمله میکنیم، یا سکوت مینماییم. هر دو حالت، مانع از ارتباط واقعی میشود.
کلام باز و امن، راهی برای خروج از این چرخه دفاعی است. بهجای تمرکز بر «چه کسی مقصر است»، تمرکز بر «چه احساسی دارم و از تو چه میخواهم» میگذارد.
این مهارت باعث میشود گفتوگو از حالت تقابل به تعامل تبدیل شود.
یعنی فقط شنیدن کلمات نیست، بلکه توجه به لحن، حالت چهره و هیجانات پشت کلام نیز هست. گوش دادن فعال پیام میدهد: «من در کنار تو هستم، نه در برابر تو.»
به جای گفتن: «تو هیچوقت به من گوش نمیدی!»
بگویید: «وقتی حرفم رو نمیشنوی، احساس تنهایی میکنم و دلم میخواد بیشتر با من در ارتباط باشی.»
کلام باز به معنی گفتن هر چیزی نیست؛ بلکه بیان حقیقت به زبانی است که برای شنونده قابلپذیرش باشد.
کلام امن زمانی شکل میگیرد که هر دو نفر بپذیرند آسیبپذیر بودن بخشی از انسان بودن است. اگر یکی از زوجین همیشه نقش «قوی» یا «بیتفاوت» را بازی کند، امکان گفتوگوی واقعی از بین میرود.
مثال ۱:
سارا از همسرش گلایه دارد که زیاد با تلفن همراهش مشغول است. در حالت معمول، بحث به شکل سرزنش آغاز میشود:
– «تو همیشه توی گوشیای، اصلاً منو نمیبینی!»
اما با کلام باز و امن، جمله تغییر میکند به:
– «وقتی کنارم هستی ولی سرت توی گوشیه، احساس میکنم برایت مهم نیستم. دلم میخواد وقت بیشتری با هم بگذرونیم.»
در این حالت، احتمال دفاع کمتر و احتمال همدلی بیشتر میشود.
مثال ۲:
مهدی احساس میکند همسرش در تصمیمات خانوادگی نظر او را نادیده میگیرد. به جای واکنش تند یا کنارهگیری، میگوید:
– «وقتی بدون مشورت تصمیم میگیری، حس میکنم نظرم برات مهم نیست. میخوام احساس کنم در کنار تو شریک تصمیمها هستم.»
این نوع بیان، دعوت به گفتوگو است نه جنگ.
مثال ۳:
الهام از دیر رسیدن همسرش خسته شده است. بهجای شکایت تکراری، اینگونه بیان میکند:
– «وقتی دیر میای، نگران میشم و ذهنم پر از فکرای منفی میشه. دلم میخواد بدونم کی میرسی تا خیالم راحت باشه.»
در این حالت، پیام اصلی «نگرانی و نیاز به آرامش» است، نه «اتهام به بیمسئولیتی».
کلام باز و امن تنها زمانی معنا پیدا میکند که هر دو نفر در رابطه، احساس امنیت در بیان داشته باشند. برای ایجاد این فضا، باید بهجای قضاوت یا ارائه راهحل فوری، به احساسات طرف مقابل گوش داد. گاهی لازم است فقط شنونده باشیم، نه مشاور. واکنشهایی مانند «میفهمم برات سخته» یا «مرسی که با من در میون گذاشتی» میتوانند اثر شفابخش داشته باشند. شریک امن بودن یعنی بتوانیم حضور آرامی در گفتوگو داشته باشیم؛ حضوری که در آن دیگری احساس کند حتی اگر اشتباه کرده، همچنان پذیرفته میشود.
کلام باز تنها در واژهها خلاصه نمیشود؛ زبان بدن و لحن صدا نقش تعیینکنندهای دارند. تماس چشمی، فاصله فیزیکی مناسب، و لحنی آرام به طرف مقابل پیام میدهد که قصد حمله یا تحقیر وجود ندارد. برعکس، چرخاندن چشم، لبخند تمسخرآمیز یا لحن سرد میتواند حتی جملهای محترمانه را به تجربهای تهدیدآمیز تبدیل کند. زوجهایی که به زبان بدن خود آگاهترند، بهتر میتوانند پیامهای عاطفی مثبت منتقل کنند و فضای امنتری برای گفتوگو بسازند.
کلام باز و امن یعنی انتخاب صمیمیت بهجای برتری، و درک بهجای قضاوت.
وقتی زوجین یاد میگیرند بدون ترس و با احترام درباره احساسات خود حرف بزنند، رابطه از میدان جنگ به فضای رشد تبدیل میشود.
در نهایت، امنیت عاطفی، حاصل گفتوگوهای امن است — نه حاصل سکوت یا قدرتنمایی.
بهعنوان یک روانشناس و متخصص زوجدرمانی، من اکرم حجتی به بهبود روابط عاطفی و ارتقای کیفیت زندگی افراد و زوجها متعهد هستم. با ترکیب دانش روانشناسی و مهارتهای ارتباطی، به افراد کمک میکنم تا چالشهای خود را بهتر مدیریت کنند و به یک زندگی متعادلتر دست یابند.
تمرکز اصلی من در جلسات درمانی، ایجاد روابط امن و پایدار و آموزش مهارتهایی است که تغییرات مثبت و مؤثر را در زندگی افراد به همراه داشته باشد.
