دلبستگی، یکی از اساسی ترین نیازهای روانی انسان است که سنگ بنای رشد هیجانی و اجتماعی سالم را تشکیل می‌دهد. این پیوند عاطفی که از سال‌های ابتدایی زندگی میان کودک و مراقب اصلی‌اش (معمولاً والدین) شکل می‌گیرد، نقش تعیین کننده‌ای در شکل‌گیری شخصیت، اعتماد به نفس، و توانایی برقراری روابط سالم در آینده دارد. در ادامه به روش‌های تقویت دلبستگی می پردازیم.
در کار بالینی با خانواده‌ها، بارها شاهد بوده‌ام که چگونه تقویت یا ضعف در این پیوند اولیه، بر سبک دلبستگی بزرگ سالان و کیفیت روابط بین فردی‌شان تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل، در این مقاله به بررسی راهکارهای مؤثر برای تقویت دلبستگی ایمن میان والدین و فرزندان در مراحل مختلف رشد پرداخته‌ام.
کودکانی که دلبستگی ایمن را تجربه می‌کنند، دنیا را محیطی امن برای کشف و تجربه می‌دانند. این کودکان، توانایی بالاتری در تنظیم هیجانات، حل مسئله و شکل دادن به روابط مثبت در آینده دارند. در مقابل، کودکانی که دلبستگی ناایمن را تجربه می‌کنند، در بزرگسالی بیشتر با چالش‌هایی مانند اضطراب در روابط، دوری‌گزینی یا وابستگی شدید روبرو خواهند شد.
۱. پاسخ‌دهی حساس و به‌موقع:
پاسخ‌دادن والدین به گریه‌ها، علائم ناراحتی یا نیازهای کودک، اساس شکل‌گیری اعتماد است. این پاسخ‌دهی باید بر پایه درک درست از نیازهای پنهان کودک صورت گیرد، نه صرفاً رفع خواسته‌های آنی.
۲. ارتباط فیزیکی و چشمی:
لمس، در آغوش گرفتن، و تماس چشمی مکرر موجب ترشح اکسی‌توسین شده و احساس ایمنی و تعلق را در کودک تقویت می‌کند. بازی‌هایی مانند «قایم‌موشک» یا تقلید حالات چهره، در این مسیر بسیار مؤثر هستند.
۳. حضور ذهنی و عاطفی:
در جلسات روان‌درمانی خانواده، یکی از شکایات رایج کودکان این است که “مامان یا بابا هستند، اما حواسشان نیست!” حضور واقعی یعنی کنار گذاشتن حواس‌پرتی‌ها (مثل موبایل) و تجربه‌کردن لحظه‌ای مشترک با فرزند، بدون قضاوت یا شتاب.
کودکی اولیه:
ایجاد فضای بازی آزاد، پیروی از علایق کودک و مشارکت فعال در بازی‌های خلاقانه، به حس اعتماد و تعلق کمک می‌کند. خواندن کتاب و قصه‌گویی نیز ابزارهایی عالی برای نزدیکی عاطفی هستند.
سنین دبستان:
گفت‌وگوهای روزانه درباره احساسات، تجربیات روزمره و تعامل با همسالان، یکی از مؤثرترین روش‌های تقویت دلبستگی در این سنین است. والدین باید شنونده‌ای بدون قضاوت باشند.
نوجوانی:
در این مرحله، احترام به استقلال نوجوان و در عین حال حفظ ارتباط عاطفی، اهمیت زیادی دارد. تماشای فیلم، گفتگوهای صادقانه و مشارکت در فعالیت‌های مشترک، به حفظ دلبستگی کمک می‌کند.
دلبستگی، صرفاً یک پدیده مربوط به دوران کودکی نیست، بلکه الگویی بنیادین است که به شکلی ناهشیار در روان ما نهادینه می‌شود و تا بزرگسالی، به‌ویژه در روابط صمیمانه، اثرگذار باقی می‌ماند. نحوه‌ای که در کودکی آموخته‌ایم به دیگران اعتماد کنیم، از آن‌ها حمایت بخواهیم یا از تعارض بگریزیم، به شکلی مستقیم در نحوه برقراری روابط عاشقانه، روابط دوستانه و حتی تعاملات کاری‌مان بازتاب می‌یابد.
افرادی با سبک دلبستگی ایمن معمولاً راحت‌تر وارد روابط صمیمانه می‌شوند، در عین استقلال هیجانی، به دیگران نیز وابستگی سالمی دارند، در مواجهه با تعارض به گفت‌وگوی سازنده روی می‌آورند و کمتر از طرد شدن یا وابستگی افراطی می‌ترسند. آن‌ها می‌توانند نیازهای خود را به‌روشنی بیان کنند و به نیازهای شریک عاطفی‌شان نیز با همدلی پاسخ دهند.
در مقابل، افراد با دلبستگی اضطرابی اغلب در روابط عاطفی دچار اضطراب جدایی، ترس از طرد شدن و نیاز مداوم به اطمینان و تأیید هستند. این افراد ممکن است بیش از حد به شریک عاطفی خود وابسته شوند، نسبت به بی توجهی های کوچک حساسیت نشان دهند و در روابط خود احساس ناامنی مزمن داشته باشند.
از سوی دیگر، افراد با سبک دلبستگی اجتنابی تمایل دارند از نزدیکی عاطفی پرهیز کنند، با استقلال‌طلبی افراطی، فاصله‌ای هیجانی میان خود و دیگران ایجاد می‌کنند و در بسیاری موارد، از تعهد یا وابستگی گریزان‌اند. چنین افرادی ممکن است در ظاهر مستقل به‌نظر برسند، اما در عمق روانشان، ترس از آسیب‌پذیری و بی‌اعتمادی به دیگران وجود دارد.
در جلسات زوج‌درمانی، زمانی که یکی از زوجین با الگوی دلبستگی ناایمن وارد رابطه شده باشد، ممکن است تعارض‌های ظاهری مانند «بی‌توجهی»، «کنترل گری»، «احساس خفگی» یا «کمبود ارتباط» در واقع بازتابی از نیازهای عمیق هیجانی پاسخ داده نشده دوران کودکی باشند. یکی از اهداف اصلی در رویکرد درمان مبتنی بر هیجان (EFT)، کمک به زوج ها برای شناسایی و بازسازی این الگوهای ناهشیار است. با کار روی دلبستگی و ایجاد فضای ایمن هیجانی در رابطه، زوجین می‌توانند به تجربه‌ای تازه از نزدیکی، درک متقابل و عشق برسند.
به‌طور خلاصه، سبک دلبستگی ما نقشه‌ای نانوشته است که مسیر روابط بزرگسالی‌مان را هدایت می‌کند. آگاهی از این نقشه، نخستین گام برای تغییر و بازسازی روابطی سالم و عمیق است. در صورت تجربه چالش در روابط عاطفی، مراجعه به یک زوج‌درمانگر متخصص می‌تواند راهی مؤثر برای بازنویسی این الگوهای کهنه و ساختن ارتباطی مبتنی بر ایمنی، صمیمیت و رشد مشترک باشد.
دلبستگی ایمن، نه‌تنها پایه‌ای برای رشد سالم کودک، بلکه سرمایه‌ای است که در تمام طول زندگی، روابط بین‌فردی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. والدین با درک این مفهوم و به‌کارگیری تکنیک‌های مناسب، می‌توانند یک شالوده پایدار از عشق، امنیت و ارتباط را در خانواده خود بنا کنند.
دلبستگی ایمن، سنگ‌بنای رشد هیجانی و اجتماعی کودک است. پاسخ‌دهی حساس، تماس فیزیکی و حضور عاطفی، از مهم‌ترین تکنیک‌های تقویت این پیوند هستند. با رشد کودک، روش‌های تقویت دلبستگی نیز تغییر می‌کند. الگوهای دلبستگی کودکی، تأثیر مستقیم بر روابط بزرگسالی دارند. در صورت تجربه دلبستگی ناایمن، مراجعه به یک زوج‌درمانگر حرفه‌ای در اصفهان می‌تواند راهگشا باشد.
به‌عنوان یک روانشناس و متخصص زوج‌درمانی، من اکرم حجتی به بهبود روابط عاطفی و ارتقای کیفیت زندگی افراد و زوج‌ها متعهد هستم. با ترکیب دانش روان‌شناسی و مهارت‌های ارتباطی، به افراد کمک می‌کنم تا چالش‌های خود را بهتر مدیریت کنند و به یک زندگی متعادل‌تر دست یابند.
تمرکز اصلی من در جلسات درمانی، ایجاد روابط امن و پایدار و آموزش مهارت‌هایی است که تغییرات مثبت و مؤثر را در زندگی افراد به همراه داشته باشد.
