به‌عنوان یک زوج درمانگر سال‌هاست که در جلسات مشاوره با خانواده‌های زیادی همراه بوده‌ام. چیزی که بارها دیده‌ام این است که بسیاری از افراد تنها به رابطه والدین با فرزند یا رابطه زن و شوهر توجه می‌کنند، در حالی که یک ضلع مهم دیگر هم وجود دارد: رابطه فرد با خودش. به همین دلیل خانواده را یک ساختار سه‌وجهی می‌دانم؛ مثلثی متشکل از والدین، فرزندان و خود فرد. کیفیت هر ضلع این مثلث، به‌طور مستقیم بر سلامت روان اعضای خانواده اثر می‌گذارد. در رویکرد EFT (درمان هیجان‌مدار) ما به این می‌پردازیم که چگونه هیجان‌های بنیادی در هر سه سطح، برهم تنیده می‌شوند و می‌توانند یا امنیت و انسجام ایجاد کنند یا آشفتگی و فاصله عاطفی.

سلامت روان در روابط والدین و اثر آن بر خانواده

وقتی زوجی به من مراجعه می‌کنند، اولین چیزی که بررسی می‌کنم کیفیت رابطه عاطفی میان خودشان است. زیرا تجربه نشان داده اگر رابطه والدین پر از حمایت، همدلی و نزدیکی باشد، فرزندان هم در محیطی امن رشد می‌کنند. اما در مقابل، تعارض‌ها و سردی‌های حل‌نشده میان والدین مثل موجی به کل خانه سرایت می‌کند.

• والدینی که آرامش دارند، فضایی آرام برای رشد کودک فراهم می‌کنند.
• در جلساتم بارها دیده‌ام تعارض‌های حل‌نشده موجب اضطراب یا پرخاشگری در کودکان شده است.
• وقتی زوج‌ها با هم کار می‌کنند تا الگوهای ناسالم را تغییر دهند، سلامت روان همه اعضای خانواده بهبود پیدا می‌کند.

گاهی زوجین فکر می‌کنند مشکلات‌شان به فرزندان منتقل نمی‌شود، اما کودکان حتی بدون کلمات هم تنش را حس می‌کنند. همین‌جاست که نقش یک زوج درمانگر پررنگ می‌شود؛ تا به آن‌ها کمک کند چرخه‌های منفی را متوقف کنند و جایگزین‌های سالم بیابند.

سلامت روان و رابطه والدین با فرزند

در ضلع دوم مثلث، رابطه والد و فرزند قرار دارد. بارها در اتاق مشاوره دیده‌ام که والدینی با نیت خوب، تمام تمرکزشان را روی موفقیت تحصیلی کودک گذاشته‌اند، اما همین فشار باعث شده کودک احساس بی‌ارزشی کند. نتیجه معمولاً افت اعتمادبه‌نفس و کاهش سلامت روان است.

• گفت‌وگوهای عاطفی منظم، حس امنیت روانی را تقویت می‌کند.
• شنیدن احساسات کودک بدون قضاوت، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هاست که اغلب به والدین آموزش می‌دهم.
• همکاری با یک روانشناس خوب می‌تواند در یادگیری این مهارت‌ها بسیار مؤثر باشد.

یک بار مادری به من گفت: «فکر می‌کردم با خریدن بهترین وسایل و ثبت‌نام در کلاس‌های متعدد، بهترین مادر دنیا هستم، اما پسرم مدام می‌گفت تنهایم گذاشتی.» این مثال نشان می‌دهد که توجه عاطفی برای فرزند حیاتی‌تر از امکانات مادی است.

سلامت روان فردی؛ ضلع سوم مثلث خانواده

در کار بالینی‌ام بارها والدینی را دیده‌ام که آن‌قدر غرق نیازهای همسر یا فرزند شده‌اند که خودشان را فراموش کرده‌اند. اما واقعیت این است که بدون مراقبت فردی، هیچ رابطه‌ای دوام سالمی نخواهد داشت. خستگی روانی و فرسودگی باعث می‌شود نتوانید همسر یا والد خوبی باشید.

• به والدین توصیه می‌کنم همان‌طور که برای فرزندانشان وقت می‌گذارند، زمانی را هم برای خودشان کنار بگذارند.
• خواب کافی، ورزش و مراقبت هیجانی ساده‌ترین اما مؤثرترین راه‌های حفظ سلامت فردی‌اند.
• در بسیاری موارد، درمان فردی در کنار زوج‌درمانی به والدین کمک می‌کند انرژی روانی خود را بازسازی کنند.

اگر در شهری مثل اصفهان زندگی می‌کنید، یافتن یک تراپیست خوب در اصفهان می‌تواند فرصتی برای رشد فردی و در نتیجه رشد کل خانواده باشد.

راهکارهای تقویت سلامت روان در خانواده سه‌وجهی

در طول جلسات، برای خانواده‌ها معمولاً این توصیه‌ها را تکرار می‌کنم:
۱. زمان مشترک خانوادگی: حتی یک وعده غذایی ساده در کنار هم می‌تواند احساس تعلق را تقویت کند.
۲. ابراز عاطفه: گفتن جملات ساده‌ای مثل «دوستت دارم» می‌تواند سلامت روان همه اعضا را بهبود دهد.
۳. حل تعارض سالم: به‌جای سرزنش، تمرین گفت‌وگوی هیجانی و همدلانه را در جلسات EFT انجام می‌دهیم.
۴. توجه به نیازهای فردی: هر عضو خانواده باید زمانی برای خودش داشته باشد.
5. مشاوره تخصصی: بهره‌گیری از یک زوج درمانگر یا روانشناس خوب کمک می‌کند چرخه‌های ناسالم شناسایی و اصلاح شوند.

نمونه‌های بالینی از جلسات درمانی

• زوجی با فرزند نوجوان: در جلسات EFT متوجه شدند که تعارض‌های مداومشان، پسرشان را به سمت انزوا و افت تحصیلی کشانده است. وقتی یاد گرفتند هیجان‌های بنیادی‌شان را بیان کنند، فضای خانه آرام‌تر شد و سلامت روان همه اعضا بهبود پیدا کرد.
• مادری خسته و فرسوده: یکی از مراجعانم مادری بود که خودش را کاملاً فدای خانواده کرده بود. وقتی در جلسات یاد گرفت به نیازهای فردی‌اش هم توجه کند، انرژی بیشتری پیدا کرد و روابطش با همسر و فرزندش متحول شد.
• خاطره‌سازی خانوادگی: خانواده‌ای که هر هفته یک شب را به بازی و گفت‌وگو اختصاص دادند، پس از مدتی متوجه شدند اضطراب‌های پنهان کودکشان کاهش یافته و پیوند عاطفی میانشان عمیق‌تر شده است.

نتیجه‌گیری

تجربه‌های بالینی‌ام به من نشان داده‌اند که یک خانواده سالم بر پایه یک ضلع بنا نمی‌شود. رابطه والدین با هم، رابطه والدین با فرزند و رابطه هر فرد با خودش سه ضلع مهمی هستند که کیفیت سلامت روان کل خانواده را مشخص می‌کنند. اگر یکی از این اضلاع آسیب ببیند، مثلث خانواده تعادلش را از دست می‌دهد. گاهی لازم است با کمک یک زوج درمانگر یا تراپیست خوب در اصفهان چرخه‌های ناسالم شناسایی و اصلاح شوند. به یاد داشته باشید که مراقبت از سلامت روان، نه‌تنها برای خودتان بلکه برای انسجام کل خانواده یک ضرورت است، نه یک انتخاب.