روابط انسانی، اگرچه از زیباترین جنبه‌های زندگی‌اند، اما در صورت نبود ساختارهای حمایتی مناسب، می‌توانند منبع تنش، سردرگمی و آسیب شوند. یکی از پایه‌های کمتر دیده‌شده اما بنیادین در سلامت رابطه، مرزبندی‌های سالم است. به عنوان روانشناس و درمانگر زوج‌ها، بارها شاهد بوده‌ام که نبود مرزهای مشخص، چطور روابط دوستانه را به دلخوری و روابط زناشویی را به فرسودگی عاطفی می‌کشاند. در ادامه به مرزبندی‌های سالم در روابط: کلیدی برای دوستی‌های پایدار و ازدواجی موفق می پردازیم.
مرزبندی، به معنای تعیین حدودی روشن برای افکار، احساسات، نیازها و رفتارهای قابل قبول در یک رابطه است. نبود این مرزها می‌تواند منجر به نادیده‌گرفتن خواسته‌های فردی، خشم‌های انباشته، وابستگی ناسالم یا حتی سوء‌استفاده شود.
افرادی که مرزهای شفافی دارند، به‌خوبی می‌دانند کجا پایان می‌گیرند و دیگری از کجا آغاز می‌شود. این درک، نه‌تنها احترام متقابل را تسهیل می‌کند، بلکه نقش محافظی روانی برای سلامت فردی و رابطه‌ای ایفا می‌نماید.
در تجربه بالینی، مرزهای ناسالم اغلب به شکل‌های زیر دیده می‌شوند که با اصلاح آگاهانه، می‌توان آن‌ها را به مرزهای سالم تبدیل کرد:
مرزبندی سالم یک مهارت است و مانند هر مهارت دیگری، نیازمند تمرین، بازخورد و گاهی حمایت درمانگر حرفه‌ای است.
در روان‌درمانی، به‌ویژه با رویکرد EFT (درمان هیجان‌مدار)، به مراجعین آموزش داده می‌شود که چگونه نیازهای دلبستگی، خواسته‌ها و محدودیت‌های خود را به شکل آسیب‌پذیر و مؤثر بیان کنند. این کار مستلزم چهار مرحله کلیدی است:
اگرچه ازدواج و دوستی دو نوع رابطه متفاوت از نظر سطح صمیمیت، تعهد و انتظارات هستند، اما هر دو برای دوام و سلامت به مرزبندی‌های روشن و سالم نیاز دارند. مرزبندی در هر رابطه، تعیین‌کننده چگونگی تعامل، تبادل عاطفی و حفظ فردیت در بستر صمیمیت است.
در ازدواج، مرزبندی‌ها اغلب به معنای حفظ تعادل بین «یکی شدن» و «فرد باقی ماندن» است. برخلاف تصور رایج، صمیمیت عمیق به معنای حذف مرزهای شخصی نیست. زوج‌هایی که مرزهای سالم دارند، نه‌تنها حریم عاطفی و ذهنی یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند، بلکه قادرند نیازهای شخصی خود را بدون احساس گناه یا سرزنش ابراز کنند. این مرزها می‌توانند شامل مواردی مانند حریم خصوصی در استفاده از وسایل شخصی، استقلال در تصمیم‌گیری‌های فردی، یا توافق‌های مشخص در زمینه رابطه با خانواده‌های اصلی باشند. مرزبندی در ازدواج به‌ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که یکی از زوجین دچار فرسودگی عاطفی، احساس نادیده گرفته شدن یا وابستگی ناسالم می‌شود.
در مقابل، در دوستی‌ها، مرزبندی‌ها معمولاً با موضوعاتی چون زمان، در دسترس بودن، گفت‌وگو درباره مسائل خصوصی و درخواست‌های مکرر یا انتظارات غیرواقعی مطرح می‌شوند. گاهی افراد به اشتباه تصور می‌کنند که برای حفظ دوستی، باید همیشه «بله‌گو» باشند یا بدون قید و شرط در دسترس باقی بمانند. اما چنین رویکردی در بلندمدت منجر به احساس سو استفاده، خستگی یا حتی رنجش می‌شود. مرزهای سالم در دوستی کمک می‌کنند تا رابطه بر پایه احترام متقابل، صداقت و درک متقابل پیش رود، نه بر اساس اجبار یا احساس وظیفه.
نقطه اشتراک اصلی در هر دو نوع رابطه این است که مرزها، نه‌تنها فاصله نمی‌اندازند، بلکه کیفیت رابطه را ارتقاء می‌دهند. وقتی فرد بتواند بدون ترس از طرد شدن یا قضاوت، نیازهای خود را ابراز کرده و نه بگوید، احساس امنیت و اعتماد در رابطه عمیق‌تر می‌شود. اما تفاوت عمده در آن است که ازدواج معمولاً به دلیل پیوند قانونی، تعهد طولانی‌مدت و درهم‌تنیدگی بیشتر زندگی‌ها، نیازمند بازبینی و گفت‌وگوهای مکرر پیرامون مرزهاست. در حالی که در دوستی‌ها، انعطاف‌پذیری بیشتری وجود دارد، اما همچنان غفلت از مرزها می‌تواند رابطه را تضعیف کند.
در نهایت، چه در ازدواج و چه در دوستی، مرزبندی سالم نه نشانه بی‌مهری، بلکه نشانه رشد، بلوغ عاطفی و احترامی است که فرد برای خود و دیگری قائل می‌شود.
اگر در ایجاد یا حفظ مرزها دچار تعارض‌های درونی یا واکنش‌های شدید اطرافیان می‌شوید، کمک گرفتن از یک زوج درمانگر متخصص در EFT یا روانشناس خوب در اصفهان می‌تواند به شکل چشمگیری مؤثر باشد. در جلسات درمانی، شما یاد می‌گیرید چگونه با حفظ مرزهای خود، در عین حال به روابط معنادار و نزدیک نیز دست پیدا کنید.
مرزبندی‌های سالم، برخلاف تصور رایج، به منزله ایجاد فاصله نیستند؛ بلکه پلی هستند برای عبور از آشوب‌های عاطفی به سمت رابطه‌ای امن، متعادل و پایدار. این مرزها نشان‌دهنده عزت‌نفس، احترام متقابل و بلوغ روانی‌اند.
اگر خواهان دوستی‌هایی پایدار، ازدواجی موفق و آرامشی درونی در روابط هستید، از همین امروز مرزهای خود را با آگاهی و قاطعیت بازسازی کنید. در صورت نیاز، حمایت حرفه‌ای را نادیده نگیرید؛ سلامت روانی و رابطه‌ای، ارزشی است که شایسته‌اش هستید.
به‌عنوان یک روانشناس و متخصص زوج‌درمانی، من اکرم حجتی به بهبود روابط عاطفی و ارتقای کیفیت زندگی افراد و زوج‌ها متعهد هستم. با ترکیب دانش روان‌شناسی و مهارت‌های ارتباطی، به افراد کمک می‌کنم تا چالش‌های خود را بهتر مدیریت کنند و به یک زندگی متعادل‌تر دست یابند.
تمرکز اصلی من در جلسات درمانی، ایجاد روابط امن و پایدار و آموزش مهارت‌هایی است که تغییرات مثبت و مؤثر را در زندگی افراد به همراه داشته باشد.
