همهی روابط در مسیر خود گاهی دچار اختلاف، ناراحتی یا سوءتفاهم میشوند. اما گاهی رابطه از مرز اختلاف سالم عبور میکند و به مرحلهای میرسد که سلامت روان، عزتنفس و آرامش فرد را تهدید میکند؛ جایی که دیگر عشق و حمایت جای خود را به کنترل، ترس و فرسودگی میدهد.
در روانشناسی از این وضعیت با عنوان رابطه سمی یاد میشود؛ رابطهای که بهجای رشد و امنیت، اضطراب و خستگی روانی به همراه دارد.
رابطه سمی یعنی ارتباطی که در آن یکی یا هر دو نفر، بهطور آگاهانه یا ناخودآگاه، باعث آسیب روانی مداوم در دیگری میشوند.
در چنین رابطهای، تعادل قدرت از بین رفته، مرزهای فردی نادیده گرفته میشود، و احساس «خود بودن» به مرور فرسوده میگردد.
نکتهی مهم این است که سمی بودن الزاماً به معنای خشونت آشکار نیست؛ گاهی سمیترین روابط آنهایی هستند که در ظاهر آرام، اما در عمق پر از کنترل و بیتوجهی عاطفیاند.
اگر یکی از طرفین تصمیمها را بهتنهایی میگیرد، آزادی طرف مقابل را محدود میکند یا سعی دارد همهچیز را تحت کنترل خود داشته باشد، رابطه از مسیر سالم خارج شده است.
کلمات تحقیرآمیز، تمسخر یا نادیده گرفتن احساسات، باعث فرسایش عزتنفس میشود. احترام متقابل سنگبنای هر رابطه سالم است.
اگر برای بیان نظر، احساس یا حتی اشتباهات خود، مدام نگران واکنش طرف مقابل هستید، این نشانهی نبود امنیت روانی در رابطه است.
در این حالت، یکی از طرفین طوری رفتار میکند که دیگری نسبت به درک خود از واقعیت شک کند. جملاتی مانند «تو زیادی حساسی» یا «تو اشتباه به خاطر میاری» نمونههایی از این الگوست.
در روابط سمی، فرد به مرور از منابع حمایتی خود جدا میشود و احساس تنهایی میکند. این انزوا باعث وابستگی بیشتر به رابطهی ناسالم میشود.
مثال ۱:
مریم متوجه شد هر بار که موفقیتی در کارش بهدست میآورد، همسرش به جای خوشحالی، او را به بیتوجهی به خانواده متهم میکند. با گذشت زمان، او از بیان موفقیتهایش دست کشید تا از بحث و سرزنش دور بماند.
این الگو نشانهی کنترل هیجانی و ترس از رشد یکی از طرفین است.
مثال ۲:
احمد همیشه در زمان بحث، همسرش را به اشتباه در یادآوری اتفاقات متهم میکرد. مثلاً میگفت: «من هیچوقت اون حرفو نزدم، تو داری اشتباه میکنی!»
در نتیجه، همسرش اعتماد به حافظه و احساس خود را از دست داد — نمونهای از گسلایتینگ که باعث سردرگمی روانی میشود.
مثال ۳:
زوجی دیگر در جلسات مشاوره مطرح کردند که سالهاست بهجای گفتگو، هر اختلافی را با قهر و سکوت حل میکنند.
در ظاهر دعوایی وجود نداشت، اما سکوتهای طولانی و فقدان ارتباط هیجانی، به تدریج رابطه را بیجان کرده بود.
این نوع بیتفاوتی، از نشانههای «سمی بودن خاموش» است.
افراد در رابطهی ناسالم معمولاً احساس دوگانگی دارند: از یکسو درد، خشم یا ترس را تجربه میکنند، از سوی دیگر هنوز به تغییر و بهتر شدن امیدوارند.
عوامل زیر مانع خروج میشوند:
شناخت این الگوها اولین قدم برای بازیابی قدرت شخصی است.
اولین گام، پذیرفتن این است که رابطه سمی است — نه صرفاً «دشوار» یا «نیازمند تلاش بیشتر».
تغییر زمانی ممکن است که انکار متوقف شود.
مرز یعنی دانستن اینکه چه چیزهایی برای شما قابلقبول نیست. نوشتن فهرستی از حد و مرزها (مثلاً: توهین، کنترل مالی یا بیاحترامی) به فرد کمک میکند تصمیمهای روشنتری بگیرد.
بازگشت به ارتباط با دوستان، خانواده یا گروههای حمایتی باعث افزایش قدرت تصمیمگیری میشود.
رابطه سمی در سکوت رشد میکند، اما در حضور حمایت از بین میرود.
افرادی که عزتنفس بالاتری دارند، کمتر احتمال دارد در روابط آسیبزا باقی بمانند.
ورزش، مراقبت از خود، نوشتن احساسات و درمان فردی ابزارهای تقویت عزتنفساند.
اگر جدایی تصمیم دشواری است، کمک حرفهای میتواند مسیر را روشنتر کند. درمانگر کمک میکند بین احساس گناه، وابستگی و عشق واقعی تمایز قائل شوید.
رابطه سمی مانند زخمی پنهان است که اگر درمان نشود، تمام انرژی روانی فرد را میگیرد.
خروج از چنین رابطهای، نشانهی ضعف نیست؛ نشانهی آگاهی و شجاعت است.
بازسازی خود پس از یک رابطه ناسالم زمان میبرد، اما ممکن است.
یادمان باشد: عشق واقعی رشد میدهد، نه خسته میکند.
بهعنوان یک روانشناس و متخصص زوجدرمانی، من اکرم حجتی به بهبود روابط عاطفی و ارتقای کیفیت زندگی افراد و زوجها متعهد هستم. با ترکیب دانش روانشناسی و مهارتهای ارتباطی، به افراد کمک میکنم تا چالشهای خود را بهتر مدیریت کنند و به یک زندگی متعادلتر دست یابند.
تمرکز اصلی من در جلسات درمانی، ایجاد روابط امن و پایدار و آموزش مهارتهایی است که تغییرات مثبت و مؤثر را در زندگی افراد به همراه داشته باشد.
