به‌عنوان یک زوج‌درمانگر، بارها با مراجعینی روبه‌رو شده‌ام که از خرید درمانی به‌عنوان راهی برای فرار از استرس، تنهایی یا احساس پوچی استفاده می‌کنند. در نگاه اول، خرید درمانی ممکن است یک فعالیت بی‌خطر و حتی شادی‌آفرین به‌نظر برسد. اما اگر به عنوان ابزاری برای سرکوب احساسات یا نادیده‌گرفتن نیازهای روانی استفاده شود، می‌تواند به‌تدریج به یک وابستگی ناسالم تبدیل گردد.
در دنیای امروز، بسیاری از افراد ناخواسته یاد گرفته‌اند که به جای مواجهه با احساسات ناراحت‌کننده مثل غم، استرس، تنهایی یا خشم، به خرید درمانی پناه ببرند. خرید، در این حالت، دیگر صرفاً یک فعالیت اقتصادی نیست، بلکه تبدیل می‌شود به یک پاسخ روانی برای تسکین دردهای درونی.
درست مثل زمانی که فردی برای درد جسمی مسکن می‌خورد، فردی که دچار ناراحتی‌های روانی است نیز ممکن است با خرید کردن، به‌طور موقت خودش را آرام کند. در لحظه خرید، احساس رضایت، کنترل یا حتی شادی تجربه می‌شود. اما درست مثل مُسکن‌هایی که فقط علائم را پنهان می‌کنند و ریشه درد را درمان نمی‌کنند، خرید درمانی نیز فقط یک آرامش سطحی و زودگذر ایجاد می‌کند.
به‌عنوان تراپیست، بارها با افرادی کار کرده‌ام که می‌گویند:
«وقتی ناراحتم، یه چیزی می‌خرم تا حالم بهتر شه.»
«روزایی که احساس شکست دارم، خرید کردن نجاتم می‌ده.»
«اگه یه خرید نکنم، انگار چیزی کمه…»
در این لحظات، خرید کردن به‌طور ناخودآگاه نقش یک داروی آرام‌بخش عاطفی را بازی می‌کند. فرد ممکن است برای لحظاتی حس کنترل، ارزشمندی یا حتی شادی پیدا کند، اما پس از آن، اغلب با احساس خالی‌بودن، پشیمانی و حتی شرم مواجه می‌شود. این چرخه، دقیقاً مثل چرخه اعتیاد عمل می‌کند: تسکین موقت، بازگشت علائم، و میل به تکرار رفتار.
چرا ذهن ما به خرید به‌عنوان مُسکن روی می‌آورد؟
اینجا دقیقاً جایی است که نقش یک تراپیست خوب پررنگ می‌شود. در جلسات روان‌درمانی، کمک می‌کنیم تا افراد یاد بگیرند هیجانات خود را شناسایی و تنظیم کنند، بدون آنکه مجبور باشند به خرید به‌عنوان تنها پناهگاه‌شان نگاه کنند.
وقتی ریشه‌های روان‌شناختی خرید درمانی کشف شود، آرامش واقعی جای تسکین موقت را می‌گیرد.
در نگاه اول، خرید کردن می‌تواند یک فعالیت شادی‌آفرین، تفریحی و حتی خلاقانه باشد. بسیاری از ما بعد از یک هفته پرمشغله، با خرید یک کتاب، لباس یا حتی یک لیوان قهوه خاص، حس خوبی پیدا می‌کنیم. این نوع خرید لذت‌بخش با آگاهی، انتخاب و کنترل همراه است؛ خریدی که به احساس رضایت، آرامش و حتی ارتباط بهتر با خود منجر می‌شود.
اما این خطِ باریک، خیلی راحت قابل عبور است. زمانی که خرید دیگر از روی میل آگاهانه نیست، بلکه تبدیل به پاسخی ناخودآگاه به فشارهای روانی می‌شود، وارد قلمرو خرید اجباری یا همان خرید درمانی ناسالم شده‌ایم. در این حالت، فرد دیگر از خرید کردن لذت اصیل نمی‌برد، بلکه صرفاً برای فرار از احساسات ناخوشایند یا کنترل اضطراب‌های درونی به آن پناه می‌برد.
ویژگی‌های خرید لذت‌بخش:
ویژگی‌های خرید اجباری (خرید درمانی مخرب):
نکته مهم این است که خرید درمانی لزوماً با مبلغ زیاد یا وسایل لوکس اتفاق نمی‌افتد. حتی خریدهای کوچک و تکراری هم اگر با هدف سرکوب هیجانات و فرار از درون صورت گیرد، می‌توانند نشانه‌ای از یک رفتار اجباری باشند.
در جلسات روان‌درمانی، مراجعین اغلب در ابتدا تفاوت این دو نوع خرید را متوجه نمی‌شوند. اما با کمک یک تراپیست خوب، به‌تدریج می‌آموزند که پشت هر ولع خرید، یک هیجانِ پاسخ‌نیافته یا نیازی نادیده‌گرفته‌شده پنهان است.
خرید درمانی زمانی مشکل‌ساز می‌شود که از یک رفتار خودخواسته و تفریحی به یک واکنش هیجانی و اجباری تبدیل شود. در این حالت، فرد بدون برنامه و کنترل، صرفاً برای آرام کردن احساساتش خرید می‌کند؛ نه برای رفع نیاز واقعی.
علائم هشداردهنده خرید درمانیِ ناسالم:
در زوج‌درمانی، این نشانه‌ها را به‌عنوان زنگ خطرهایی برای اعتیاد رفتاری به خرید درمانی در نظر می‌گیریم.
در جلسات تراپی، بسیاری از مراجعین اعتراف می‌کنند که در لحظاتی از آشفتگی، خستگی روانی یا احساس شکست، خرید درمانی برایشان مثل دارویی فوری عمل می‌کند. ولی این “تسکین سریع” اغلب دوام ندارد و حتی احساس تهی‌بودن را شدیدتر می‌کند.
برخی دلایل روان‌شناختی پشت خرید درمانی:
درمان خرید درمانی نیازمند درک عمیق از ریشه‌های روان‌شناختی آن است، و این دقیقاً جایی است که حضور یک تراپیست خوب ضروری می‌شود. درمانگر کمک می‌کند تا:
یک تراپیست خوب صرفاً مشاور نیست؛ او آینه‌ای برای بازتاب الگوهای رفتاری شماست و با مهارت، شما را به‌سوی تصمیم‌گیری سالم‌تر هدایت می‌کند.
اگر احساس می‌کنید بدون خرید کردن، آرامش ندارید یا درگیر پنهان‌کاری و احساس گناه پس از خرید شده‌اید، وقت آن است که به خرید درمانی به‌عنوان یک نشانه نگاه کنید، نه راه‌حل. پذیرش این موضوع، اولین گام برای بازیابی سلامت روان و مالی شماست.
درمان خرید درمانی ممکن است به ظاهر سخت باشد، اما با همراهی یک درمانگر آگاه، این مسیر بسیار قابل دسترس و موثر خواهد بود.
به‌عنوان یک روانشناس و متخصص زوج‌درمانی، من اکرم حجتی به بهبود روابط عاطفی و ارتقای کیفیت زندگی افراد و زوج‌ها متعهد هستم. با ترکیب دانش روان‌شناسی و مهارت‌های ارتباطی، به افراد کمک می‌کنم تا چالش‌های خود را بهتر مدیریت کنند و به یک زندگی متعادل‌تر دست یابند.
تمرکز اصلی من در جلسات درمانی، ایجاد روابط امن و پایدار و آموزش مهارت‌هایی است که تغییرات مثبت و مؤثر را در زندگی افراد به همراه داشته باشد.
